Het begrip ‘vrijheid’ staat in deze coronatijd enorm in de belangstelling. Om de haverklap wordt er ergens ‘om je vrijheid terug te winnen’ geprotesteerd tegen de coronamaatregelen. Maar wat is vrijheid eigenlijk? De Vlaamse historicus Annelien De Dijn heeft om het antwoord op die vraag te vinden tien jaar lang uitvoerig historisch onderzoek gedaan en doet daarvan verslag in haar boek ‘Vrijheid : een woelige geschiedenis’. Ze leidt ons door 2500 jaar denken over vrijheid, beginnend bij de oude Grieken. Vervolgens laat ze veel denkers uit de Middeleeuwen, de Renaissance, de Amerikaanse en Franse Revolutie en uit de laatste eeuwen aan het woord. Ze eindigt met de moderne, neoliberale interpretatie van het begrip ‘vrijheid’.
De Dijn raakte in de periode waarin ze in Amerika werkte gefascineerd door het fenomeen ‘vrijheid’. Haar onderzoeksvraag is: hoe wordt het begrip ‘vrijheid’ sinds de Griekse oudheid in politieke zin uitgelegd? Vrijheid wordt op twee manieren geïnterpreteerd. Allereerst dat vrijheid de tegenhanger is van tirannie. Wie niet vrij is, is slaaf. Vrijheid betekent dat iedereen kan deelnemen aan de regering en samen kan worden beslist over de toekomst van de staat. Alhoewel: in de oudheid konden uitsluitend rijke mannen dergelijke beslissingen nemen. Vrouwen, kinderen, ‘vreemdelingen’ en slaven werden hiervan uitgesloten.
Meer dan 2000 jaar is vrijheid gelijkgesteld aan zelfbestuur door het volk. Na de democratie in de oudheid volgen perioden met veel koningen en keizers als regenten; het volk had hen maar te gehoorzamen. Een enkele Italiaanse, Zwitserse of Noord-Europese democratische stadstaat of republiek is een uitzondering in deze situatie.
Aan het einde van de 18e en het begin van de 19e eeuw breken aan beide kanten van de Atlantische Oceaan revoluties uit. Gewone burgers vechten voor zelfbestuur en vooral voor meer politieke en economische gelijkheid, omdat ook zij vrij wilden zijn.
In de 19e en 20e eeuw komt een nieuwe politieke beweging op: het liberalisme. Liberale politieke denkers in Europa en de VS verspreiden andere, conservatieve opvattingen. Vrijheid is niet een kwestie van wie er regeert, maar wordt bepaald door de mate waarin je wordt geregeerd. Zij zijn van mening dat de rol van de staat zo klein mogelijk moet zijn. Vrijheid gaat niet meer om zelfbestuur, maar om bescherming van het privédomein. Het moet vooral de individuele rechten en bezit beschermen.
Vrijheid was ooit democratisch burgerschap (‘positieve vrijheid’), maar is tegenwoordig beter te omschrijven als een combinatie van individualisme en consumentisme, oftewel ‘negatieve vrijheid’.
De moderne vrijheid hebben we volgens De Dijn niet te danken aan de liefhebbers van vrijheid uit het tijdperk van de revoluties, maar aan vijanden van de democratie. Deze vorm van vrijheid, die vooral onder het neoliberalisme is ontstaan, gaat niet over het ontdoen van de knellende banden van machthebbers, maar om een kleine elite te verdedigen tegen de pogingen van revolutionairen om richting democratie te gaan.
Het boek ‘Vrijheid’ was oorspronkelijk bedoeld voor de Amerikaanse markt en was dan ook het eerst (in 2020) in de Amerikaans-Engelse taal verschenen. In april 2021 verscheen de Nederlandse vertaling. De Dijn biedt in haar boek boeiende en interessante verhalen in een zeer toegankelijke schrijfstijl, geeft vanuit politiek en historisch perspectief scherpe inzichten, neemt duidelijk stelling en geeft aanleiding tot het voeren van discussies. ‘Vrijheid’ is een stevige aanrader voor geïnteresseerden in politieke en maatschappelijke onderwerpen.
Annelien De Dijn (Leuven, 1977) promoveerde in 2005 aan de Universiteit van Leuven. Daarna was zij verbonden als postdoctoraal onderzoeker aan Columbia University, U.C. Berkeley en het Notre Dame Institute for Advanced Study. Vervolgens werkte zij van 2011 tot 2017 aan de Universiteit van Amsterdam als universitair docent. Voor haar geschiedkundig onderzoek verwierf ze verschillende subsidies, waaronder een Senior Research Fellowship van de Alexander von Humboldt Foundation. Per 1 januari 2021 is ze benoemd tot hoogleraar Moderne Politieke Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
Vrijheid is verschenen bij Alfabet Uitgeverij en verscheen in april 2021. Het boek telt 464 pagina’s (inclusief noten, dankwoord en verantwoording illustraties) en kost € 24,99. ISBN: 9789044645163. Het is tevens als e-book verkrijgbaar voor € 9,99. ISBN: 9789044645170.
Nederlandse vertaling: Fred Hendriks.
Recensie
Wies Groeneveld
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl