De stikstofuitstoot is niet het probleem van de veeteelt, maar een symptoom. Met deze stelling pleit bioloog Thomas Oudman in het manifest ‘Uit de shit’ voor een oplossing van het wereldwijde stikstofprobleem, dat in Nederland tot zeer verhitte gemoederen heeft geleid.
Velen onderkennen dat de laatste veertig jaar de balans tussen landbouw en veeteelt en de natuur in ons land drastisch is scheefgegroeid. Talloze onderzoeken, met name van de Wageningen Universiteit en de Europese Unie, tonen aan dat de bodem zeer verschraald en verarmd is. Het (bodem-)water is zwaar vervuild door fosfor, stikstof en bestrijdingsmiddelen. Een nieuw onderzoek uit augustus dit jaar van het Centrum Voor Milieuwetenschappen Leiden, in opdracht van actiegroep Natuur en Milieu, toont aan dat de kwaliteit van het oppervlaktewater niet is verbeterd.
In een kort manifest van honderdveertig bladzijden geeft Thomas Oudman, gestaafd door veel feiten, aan hoe de situatie waarin we nu verkeren is ontstaan. Tevens biedt hij, wederom onderbouwd, een oplossing om uit de crisis te komen. In zijn betoog geeft Oudman duidelijk aan dat de stikstofcrisis een gevolg is van ons handelen nu, maar dat dit niet het probleem is. Het probleem zit in de geschiedenis van het landbouwbeleid van de afgelopen zeventig jaar.
Thomas Oudman (foto door Frank Ruiter)
Na de Tweede Wereldoorlog was de teneur in veel West-Europese landen: nooit meer honger. De toenmalige landbouwminister Sicco Mansholt kreeg in Brussel bij de Europese Gemeenschap de handen op elkaar voor een gemeenschappelijk landbouwbeleid. De boerenbedrijven werden uitgebreid geïndustrialiseerd door het aanschaffen van veel landbouwvoertuigen. Ook deed kunststofmest zijn intrede en stuurde men in Brussel aan op een hoge productie.
Dat dit in de jaren zeventig al tot milieuschade leidde bleek toen al uit onderzoeken. Bij ons zorgde dit beleid ook voor het invoeren van ruilverkaveling. Landbouwers en veetelers kregen rechthoekige stukken grond, die gemakkelijk met machines bewerkt konden worden. En de kunstmest was niet alleen gemakkelijk in het opvoeren van de productie, het bleek ook heel gemakkelijk in het gebruik.
Aan het eind van zijn carrière maakte Mansholt zich wel zorgen over de natuur, de verschraling van de bodem en het afnemen van de biodiversiteit, maar hij vond in Brussel geen luisterend oor meer. Door het veelvuldig gebruik van kunstmest was er volop veevoer en kon de veestapel gemakkelijk uitbreiden. Hoewel het aantal boerderijen al jaren terugloopt, worden de landbouwbedrijven die overblijven steeds groter. En de berg mest neemt schrikbarende vormen aan: voor elke kilo dierlijk product maken koeien, varkens en kippen twee kilo mest. Per jaar levert dat 70 miljard kilo op. Door de mest is er te veel stikstof in de natuur. Dat zorgt voor zes problemen:
- De bodemkwaliteit verslechterd drastisch
2. Door de slechte bodemgesteldheid is er vaker droogte of wateroverlast
3. Kunstmest veroorzaakt veel uitstoot van broeikasgassen
4. Stikstof verarmt ook het leven buiten de landbouwgrond
5. De waterkwaliteit daalt; blauwalg elke zomer in natuurlijk zwemwater
6. Onze eigen gezondheid staat op het spel; voedsel wordt minder voedzaam en vogelgriep en varkenspest schaadt ons allen
In 1979 kwam de eerste natuurbeschermingswet uit Brussel (Vogelrichtlijn), in 1992 volgde de bredere Habitatrichtlijn. Daarbij moesten de lidstaten Natura-2000 gebieden aanwijzen als beschermde leefgebieden voor dieren en planten. Nederland leverde pas in 2003 deze lijst in. Met uitgebreide (en ingewikkelde) richtlijnen en maatregelen probeerde de regering zoveel mogelijk onder de Europese regels uit te komen. De lobby vanuit de boeren en met name van het bedrijfsleven (bijv. FrieslandCampina, Rabobank, kunstmestfabriek Yara) was zó groot dat ingrijpen steeds in de tijd vooruit werd geschoven. Met als gevolg de huidige stikstofcrisis. Qua omzet in de agrarische sector maken de boerenbedrijven maar 20% deel uit, de andere, aanverwante bedrijven als hierboven net genoemd, 80%. Die stikstofcrisis is trouwens ontstaan omdat een milieubeweging via de rechter (tot aan de Raad van State) de regering heeft gesommeerd de afgesproken Brusselse maatregelen te gaan uitvoeren. De tijd is nu rijp voor een algehele duurzame transitie.
De Europese Unie hamert er keer op keer op dat het nemen van bronmaatregelen van essentieel belang is. Eén daarvan is het stoppen met het gebruik van kunstmest. Het dichtdraaien van de krachtvoer- en kunstmestkraan zal forse inkrimping van de (pluim-)veestapel met zich meebrengen, maar daar staan veel positieve zaken met betrekking tot natuurbehoud tegenover. Het duurzaam boeren met kleinere bedrijven levert meer werkgelegenheid op en kan een voortrekkersrol zijn voor andere landen. Uit de shit is verschenen bij uitgeverij de Correspondent en kost € 15,00. Ook verkrijgbaar als e-book (€ 7,20). Voor deze bespreking is gebruik gemaakt van de tweede druk, verschenen juli 2023.
illustraties:
1. omslag van het boek
2. portret van de auteur, gemaakt door Frank Ruiter
Recensie
Gerard van Os
Alle boekrecensies zijn terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijkt het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger? Mail je recensie dan naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl.