De menselijke geschiedenis is van oudsher doordrenkt van oorlog en ellende. Wat opvalt is dat veel oorlogen door religie worden veroorzaakt. Enkele willekeurige voorbeelden: de kruistochten in de Middeleeuwen, de Tachtigjarige Oorlog, achterstelling en onderdrukking van vrouwen, de Tweede Wereldoorlog met moord op de Joden. En van recentere tijd de terroristische aanslagen van moslimfundamentalisten, de aanval van christelijke fundamentalisten in Amerika op het Capitool begin 2021, de boeddhisten in Myanmar die de islamitische Rohingya vervolgen. Filosoof Hans Achterhuis wil begrijpen hoe en waarom er sprake is van een relatie tussen religie en geweld. Om dat te achterhalen heeft hij onderzocht hoe boodschappen die een hoger doel nastreven toch in staat zijn om geweld te genereren. Het resultaat van zijn onderzoek is het boek ‘Geloof in geweld’.
Achterhuis hanteert twee zeer brede definities van de termen ‘geweld’ en ‘religie’. Geweld is volgens hem “uit het met een bedoeling toebrengen of dreigen toe te brengen van schade aan mensen of voorwerpen”. Met religie bedoelt hij “een voortgaande interpretatie van heilige, vaak als boodschap van god(en) geziene tradities die voor de aanhangers praktijken van handelen met zich meebrengen”. ‘Interpretatie’ en ‘praktijken’ staan voor hem centraal in deze definitie.
Hij beschrijft uitvoerig welke soort bronnen hij heeft geraadpleegd. Hij analyseert stap voor stap hoe mensen tot geweld kunnen komen vanuit een hoger doel. Hij interpreteert teksten en verhalen uit de heilige schriften van verschillende religies, tevens uit studies van wetenschappers zoals filosofen, historici, antropologen, theologen en ook uit enkele romans.
Religie heeft als functie een groep bij elkaar te houden door boodschappen met een vaak goddelijk geacht idee of doel en gezamenlijke rituelen. In religies worden mensen door bekering gedwongen zich aan de regels en rituelen van een godsdienst te houden. Degenen die zich daar niet aan houden worden meestal niet getolereerd, wat kan leiden tot oorlog. Behalve monotheïstische (één God) en polytheïstische (meerdere goden) godsdiensten beschouwt Achterhuis in dit verband ook seculiere ideologieën als nationaalsocialisme en communisme als religies, omdat deze religieus aandoende rituelen hanteren.
De combinatie ‘religie en geweld’ komt volgens Achterhuis voornamelijk tot stand als religie politieke macht krijgt. Het geloof is daardoor aanstichter geworden van politieke verdeeldheid en geweld. Om geweld te voorkomen is religieuze tolerantie noodzakelijk, waar filosoof John Locke al in de 17e eeuw voor pleitte. Scheiding tussen kerk en staat – scheiding van religie en machtspolitiek – is hiervoor een noodzakelijk instrument.
Hoewel religie geweld kan voortbrengen, heeft ze echter ook positieve kanten, zoals het inspireren van mensen en een rijke culturele erfenis.
‘Geloof en geweld’ is een omvangrijk boek, maar door de toegankelijke schrijfstijl van Achterhuis zeer leesbaar. Een aanrader voor geïnteresseerden in historische, religieuze en politieke vraagstukken.
.jpg)
Hans Achterhuis (1942) is één van de toonaangevende hedendaagse Nederlandse filosofen. Hij studeerde theologie en filosofie in Utrecht en Straatsburg en promoveerde op een onderzoek naar de Franse schrijver Albert Camus. Als docent sociale filosofie was hij verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In 1988 werd hij bijzonder hoogleraar milieufilosofie aan de Universiteit van Wageningen. Van 1990 tot zijn emeritaat in 2007 bekleedde hij de leerstoel Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente, hij was gespecialiseerd in sociale en techniekfilosofie. Van 2011 tot 2013 was Achterhuis de eerste ‘Denker des Vaderlands’. Hij won in 2003 de Pierre Bayle-prijs voor cultuurkritiek en in 2009 en 2011 de Socratesbeker voor respectievelijk ‘Met alle geweld’ en ‘De utopie van de vrije markt’.
‘Geloof in geweld’ is in maart 2021 verschenen bij Uitgeverij Lemniscaat. Het gebonden boek telt 472 pagina’s , inclusief dankwoord, bibliografie, zakenregister en personenregister. ISBN: 9789047713401. Het kost € 29,99 en is niet als e-book te koop.
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl
Recensie
Wies Groeneveld
Fotografie
© Roy Beusker