In het boek Geboortelot van Anita Larkens over Noordoost Groningen in de negentiende eeuw, is de 21-jarige Janneke van Veldhuizen de hoofdpersoon. Janneke is geboren in Achterberg bij Rhenen, maar verlaat in 1866 die plaats om dienstmeid te worden bij een predikantsgezin in Elst. Als de dominee in Fijnaart en Heijningen wordt beroepen, verhuist Jannetje mee. Later volgt ze het gezin ook naar Tjamsweer in Groningen.
Al tijdens haar werk in de pastorie van het Brabantse Fijnaart worden Jannetjes ogen geopend voor de armoede waarin de arbeiders en hun gezinnen leven. Maar in Tjamsweer wordt zij zich nog meer bewust van de contrasten in de maatschappij. Enerzijds is er de armoede onder de Groningse arbeidersgezinnen: mannen die, hoewel ze lange werkdagen maken op het land, hun gezinnen nauwelijks kunnen onderhouden. De vrouwen werken als werkvrouw, maar ook zij doen daarnaast zwaar werk op het land. In de oogsttijd gaan de kinderen niet naar school, omdat zij moeten helpen bij het hooien. En anderzijds zijn er de ‘dikke boeren’ die dankzij een voor hen gunstig systeem van landpacht (het beklemrecht) rijk worden en zelf geen hand meer uitsteken.
De positie als dienstmeid bij de dominee brengt Jannetje, afkomstig uit een arbeidersgezin, een trede hoger op de sociale ladder. Binnen de pastorie is het goed toeven: eten, drinken, kleding, kranten, boeken en aan tafel gesprekken op niveau. Uiteindelijk trouwt Jannetje met de arbeider Simon Larkens uit Bierum, een weduwnaar met drie kleine kinderen. En dat betekent voor haar een drastische verandering. Tijdens haar werk in de pastorie is zij weliswaar regelmatig verontwaardigd geweest over de achterstelling van de landarbeiders, maar nu zij zelf de vrouw van een arbeider is, voelt dat toch geheel anders.
Naast Janneke speelt ook haar schoonmoeder Bouwina Larkens-Stuivinga een belangrijke rol in het boek. Pas als Jannetje en Simon officieel verkering krijgen vindt de kennismaking plaats. Om beurten vertellen de vrouwen in de ik-vorm over hun leven. Bouwina, die in Holwierde woont, heeft geen gemakkelijk bestaan. Zij is midden dertig als ze als weduwe achterblijft met zes kinderen. Om haar gezin te onderhouden werkt ze als werkvrouw of als dagloonster op het land, ook nog als zij al bejaard is. Zij brengt ook haar kleindochter groot die, tot haar verdriet, het 'verkeerde pad' opgaat. En voor Janneke is het duidelijk dat het leven van een arbeidersvrouw anders is dan zij zich in de pastorie, als ‘toeschouwster’, had voorgesteld.
Met haar boek beoogt Anita Larkens de arbeidersmeisjes een stem te geven, een beschrijving van hun onmacht en vernederingen. Van de arbeidersstand bestaan geen egodocumenten, dus hoe de mannen en vrouwen in die negentiende eeuw zelf dachten over hun situatie is nauwelijks iets bekend. Daarom is Geboortelot een goede poging om de levens van de arbeidersmeisjes te beschrijven. Het is ook een boeiend boek geworden waarvoor de auteur veel tijd heeft gestoken in geschiedkundig onderzoek. Een aanrader voor liefhebbers van maatschappijhistorische boeken en streekromans. Jammer dat er in de stamboom van de familie Larkens (Jannetje en Bouwina zijn 'voormoeders') in de huwelijksdatum van de oudste generatie een fout is geslopen. En een lijst met de uitleg van woorden als moi en collator zou handig zijn geweest.
Anita Larkens (www.anitalarkens.nl) schrijft al zolang ze zich kan herinneren. Ze publiceerde het non-fictieboek De volmaakte vrouw en de literaire thrillers Schaduwdochter, De betrokkenen en De dagen.
Geboortelot (ISBN 978 90 831 6734 3 | NUR 301) is een uitgave van Uitgeverij De Meent (www.uitgeverijdemeent.nl) en in alle (online)boekhandels verkrijgbaar. Het boek kost €22,50.
illustraties:
1. omslag van het boek
2. portret van de auteur
Recensie
Ingena Vellekoop
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl