In 'De ontdekking van Holland' beschrijft Jan Brokken schilders en andere prominente personen die ooit een bezoek brachten aan Hotel Spaander in Volendam. De schilders lieten vaak werk achter aan de muren van het hotel. Werk dat later zoveel waard werd dat het niet kon blijven hangen.
Het boek is ingedeeld in twee delen. Het eerste bestaat uit elf hoofdstukken en die gaan over de periode dat Hotel Spaander in handen was van oprichter Leendert Spaander en zijn vrouw Aaltje. Een enorme hoeveelheid kunstenaars wordt beschreven, alsmede het leven van Leendert en Aaltje zelf. Ook het wel en wee van hun tien kinderen komt in dit deel aan bod. Diverse dochters werden naar kunstenaars genoemd. Een aantal van hen trouwde ook met een kunstenaar die in het hotel verbleef.
Deel twee bevat 24 hoofdstukken en gaat ook over Hotel Spaander, maar het is dan mei 2022 en er zijn andere eigenaren. In dit deel wordt de vraag gesteld waarom al die kunstenaars toch naar dit dorp aan de Zuiderzee (het tegenwoordige IJsselmeer) kwamen. In welke mate had dit te maken met de ligging van Volendam aan de Zuiderzee en de invloed hiervan op de Hollandse luchten en het licht? Was het het drama van het vissersleven of waren het de aparte en bijzondere kleuren? Ook in dit deel wordt teruggekeken naar bekende schilders en passeren weer vele kunstenaars de revue. Er is ook aandacht voor vrouwelijke schilders : op de kaft staat een prachtig schilderij van de hand van de Amerikaanse Elizabeth Nourse (On the dyke at Volendam, 1895).
Per hoofdstuk beschrijft Brokken een schilder, hij bespreekt schilderijen die in Volendam werden gemaakt en de invloeden van andere kunstenaars op de genoemde schilder. Allemaal heel interessant, maar er zijn momenten dat je als lezer de weg kwijtraakt. Schrijven is duizend levens leiden, zo schrijft Jan Brokken, en je krijgt een beetje het gevoel dat hij al die duizend levens in dit ene dikke boek wil beschrijven. Ook het gebruik van beeldspraak is af en toe storend, bijvoorbeeld waar Brokken het heeft over het werk Kinderbegrafenis van George Sherwood Hunter. Het werk uit 1887 maakt deel uit van de collectie van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen en hoort daar volgens Brokken thuis 'als liturgisch vaatwerk in een sacristie.' Een vergelijking die menig moderne lezer zonder katholieke achtergrond niet zal begrijpen.
Ondanks de wirwar aan namen leest het boek toch in een ontspannen tempo, mede door de fijne bladspiegel. De namenbrij kun je maar beter aan je voorbij laten gaan. Een pluspunt is dat er her en der illustraties staan van werken die in Volendam geschilderd werden, en gecombineerd met de tekst schetst dat een prachtig tijdsbeeld: mooie verhalen, maar naast al die uitweiding ook te veel ‘namedropping’. Dat alles doet denken aan een Duits spreekwoord van Johann Wolfgang von Goethe: 'In die Beschränkung zeigt sich der Meister.'
Het taalgebruik is af en toe nogal archaïsch en qua zinslengte doet Brokken niet onder voor schrijver Louis Couperus, die soms zinnen van een hele bladzijde produceerde. Net als Couperus maakt Jan Brokken veelvuldig gebruik van bijvoeglijk naamwoorden en bijzinnen, alsof hij wil schilderen met woorden. Dat maakt zijn verhaal er niet duidelijker op. Enige kennis van de natuur is ook handig: walstro, bitterkruid, borstelkrans en jakobskruiskruid worden in één adem genoemd.
Ook is er een overzicht van twaalf pagina’s met verantwoording en bronnen, waarin Brokken aangeeft waar hij zijn informatie vandaan heeft en bovendien beschrijft hij de mate van betrouwbaarheid. Het overzicht maakt duidelijk dat Brokken heel veel onderzoek heeft gedaan en dat biedt een mooie service aan de lezer die verder wil zoeken. Kort samengevat is 'De ontdekking van Holland' een boek met een interessant verhaal, maar waarin schildersparadijs Volendam helaas te breedvoerig is neergezet. Gelukkig vormen de illustraties prettige rustpunten.
Jan Brokken (1949) is schrijver van romans, reisverhalen en literaire non-fictie. Ook internationaal verwierf hij faam, met onder meer De blinde passagiers, Mijn kleine waanzin, Baltische zielen, In het huis van de dichter, De vergelding, De Kozakkentuin, De rechtvaardigen, Stedevaart en De kampschilders. Zijn werk is vertaald in onder meer het Chinees, Engels, Frans, Duits, Italiaans, Russisch, Tsjechisch, Portugees en Spaans.
'De ontdekking van Holland' is verschenen bij uitgeverij Atlas Contact. Het boek telt 320 pagina's (ISBN: 9789045050157) en kost € 26,99 Ook als E-book verkrijgbaar.
Recensie
Louise Melchers
Alle boekrecensies zijn terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijkt het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger, mail dan je recensie naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl.