Als je denkt aan de middeleeuwen zie je vaak stoere ridders en bevallige jonkvrouwen voor je, verenigd in een hoofse, romantische liefde. Maar dat beeld blijkt niet te kloppen. Toen de Vlaamse auteur, Jef Janssens in het Yper Museum erotische sieraden en teksten uit de middeleeuwen aantrof, vond hij daarin niets terug van die veronderstelde braafheid. Dat was voor hem aanleiding de middeleeuwse cultuur wetenschappelijk te onderzoeken. Hij dook in de archieven en bezocht op diverse locaties in Europa bibliotheken, musea en monumenten, wat uiteindelijk leidde tot het boek ‘De liederlijke middeleeuwen’.
Janssens beschrijft in zijn boek hoe tegenstrijdige elementen naast elkaar kunnen bestaan en wat ze ons vertellen over de middeleeuwse maatschappij. De middeleeuwen waren een tijdperk dat minder hoofs en devoot was dan doorgaans wordt gesuggereerd. De vele voorbeelden die Janssens aandraagt maken dat duidelijk. Hoofse liefde en primitieve lust, devote gezangen en rauwe drink- en dansliederen bestonden naast elkaar. In middeleeuwse manuscripten stuit je niet alleen op diep religieuze teksten, maar ook op humoristische, geïllustreerd met erotische afbeeldingen, zoals bijvoorbeeld een wandelende fallus of een gevleugelde vagina. Zinnelijke en vulgaire taferelen vind je te pas en te onpas in tal van handschriften, niet alleen als contrast met religieuze teksten, maar ook tegengesteld aan de ridderlijk-hoofse sfeer. Met andere woorden: de middeleeuwen waren niet preuts:
“In het koorgestoelte van de kathedraal van Bristol is een merkwaardig samengaan: het religieuze (Latijnse) koorgebed en de in onze ogen vulgaire voorstellingen: twee poepende mannen met hun achterwerk tegen elkaar, een man die op de wereld schijt of munten uitpoept, een man met afgestompt brok, een exhibitionist, twee naakte vrouwen die blote mannen als paard gebruiken en met getrokken lans op elkaar inrijden en - als klap op de vuurpijl - een vrouw die een man bij zijn penis aan het lijntje houdt.”
De auteur laat tevens iets over de 14e-eeuwse bestseller ‘Le Roman de la Rose’ zien. Een deel is een lofzang op de hoofse liefde, een ander deel meer een brutale liefde. Het manuscript bevat in de kantlijn allerlei erotische scenes. Zelfs in getijden- en gebedenboeken duiken sensuele en obscene taferelen op, bijvoorbeeld in het beroemde ‘Gruuthuuse Gebedenboek’. Ook in het 14e-eeuwse wetenschappelijk getinte traktaat ‘Der vrouwen heimelijchheit’ wordt alles onverbloemd bij de naam genoemd: “De vagina is heel eenvoudig: die poerte. De poort waardoor de man naar binnen gaat en waardoor het kind naar buiten gaat.”
Het boek ‘De liederlijke middeleeuwen’ biedt een realistischer beeld van de middeleeuwen, een periode vol tegenstrijdigheden. Het ging er rauwer en brutaler aan toe dan algemeen wordt gedacht. De wetenschappelijke diepgang en meeslepende schrijfstijl maken dit boek informatief en toegankelijk. Een mooie aanrader.
De Vlaamse auteur Jef Janssens (Rijksvorsel, 1944) is vice-rector van de K.U.Brussel en gespecialiseerd in middeleeuwse literatuur. Hij publiceerde 14 boeken, waaronder ‘Floris Ende Blancefloer Van Diederic Van Assenede’, ‘Uilenspiegel’, ‘De Graal En De Ridders Van De Ronde Tafel’, ‘Spiegel Van De Middeleeuwen’.
‘De liederlijke middeleeuwen’ is op 19 juni 2024 verschenen bij Uitgeverij Sterck & De Vreese. Het boek heeft 208 pagina’s en is voorzien van afbeeldingen in kleur uit verschillende musea, archieven en bibliotheken. Daarnaast een bibliografie, noten en register. Het boek kost € 29,90. ISBN: 9789464711929. Het is niet als e-book te koop.
Illustraties
Omslag van het boek
Auteursfoto
© Martine De Wil
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
Recensie
Wies Groeneveld
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijkt het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger (en straks ook voor De Schiedammer Online)? Elk genre is welkom. Mail je recensie dan naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl.