Een historische non-fictie familieroman die de 19e eeuw aan de 21e vast haakt (een tweeluik), zo kun je 'Brieven aan Cornelisz Houtman' van Ingrid Scheinhardt wel noemen. Een generaties overstijgende interesse die zich na enig denkwerk manifesteert in een eenzijdige, maar allesbehalve saaie serie brieven van de auteur aan twee al lang geleden overleden familieleden.
Als eerste Albert Houtman die zich bij leven achtereenvolgens Bertus, Aalbert of Albertus Cornelisz Houtman liet noemen. Afhankelijk van leeftijd en de hoogte van de sociale ladder waarop hij op dat moment verkeert, ontwikkelde de aanvankelijke kuipersknecht zich via meester-kuiper tot koopman en distillateur. Snel is duidelijk dat deze zoon van een brandersknecht van jongs af aan één verlangen heeft: het arbeidersmilieu ontstijgen. Dat lukte wonderwel. Al was het met vallen en opstaan.
Deze Houtman dacht groot maar stond met zijn voeten altijd in de Schiedamse klei. Zo liet hij een schip bouwen om er jenever mee naar Amerika te vervoeren en zo flink geld te verdienen. Toen het allemaal wat minder ging zei hij: ‘Dan doen we het sloofje maar weer voor.’
In het tweede deel richt Scheinhardt haar brieven aan Willem Adriaan Houtman. Willem Adriaan was een heel ander en kunstzinniger mens dan Albert Houtman. Zo was hij pianohandelaar, organist, orgelbouwkundig adviseur, koordirigent en kunstschilder in Schiedam. In 1931 richtte hij mede de Gereformeerde Organistenvereniging op. Als voorzitter van de orgelbouwadviescommissie verwierf hij faam bij gereformeerde kerken in ons land. Als er een orgel moest worden gerestaureerd, uitgebreid of er moest een nieuwe worden gebouwd in een Nederlandse gereformeerde kerk dan was Willem Adriaan van de partij. In Schiedam was hij zestig jaar organist in zowel de Oosterkerk als later in de Julianakerk. Verder was hij fervent landschapsschilder. In navolging van de schilders van de Haagse School.
Het lezen van het tweeluik vergt wel wat inspanning. Wie beslagen ten 'lees-ijs' wil komen kan maar beter eerst enige kopieën van de achter in de historisch literaire tweeling opgenomen stambomen maken, en ook van de afstammingsreeksen, noten en lijstjes (illustraties en orgelbouw-adviescommissie) en plattegronden. Dat spaart een hoop heen-en-weer geblader. Enige vellen A3-formaat, een liniaal, potlood en gum zijn ook onontbeerlijk om alle dwars- en andere verbanden vast te leggen.
Schenk je dan een heerlijke korenwijn in. Zet vervolgens een kerkorgelplaat zachtjes op, zoek een plekje in de buurt van de snorrende kachel en duik urenlang ongestoord onder in de vele Schiedamse namen en bedrijven die de revue passeren. Een treffend tijdsbeeld zal zich aan de lezer ontvouwen.
Ingrid Scheinhardt heeft er een knap boekwerk van gemaakt waarin niets lijkt te ontbreken dat in de beschreven tijd thuishoorde. Zo lees je dat Simon, een van de vier halfbroers van Alberts vader Cornelis Houtman, een lengte had van 1 el, 7 palm, 6 duim en - streep. Het archaïsch equivalent van wat we nu 1.76 meter noemen. Hij had een smal aangezicht, rond voorhoofd en blauwe ogen. Zijn haren en wenkbrauwen waren blond, zijn neus lang, zijn mond was gewoon en zijn kin spits. Voor de een amorfe berg historische brij. Voor de ander een onontbeerlijke hoeveelheid tijdgebonden feiten.
Dit tweeluik is naast alle tekst ook voorzien van vele illustraties. Dankbare rustpunten in alle detaillistische informatie, die zich niet in één keer lezen makkelijk laat bezinken. Soms is het raadzaam het tweeluik even ter zijde te leggen. Maar toch: al met al druipt het ware Schiedam van iedere pagina af. Een must voor iedere Schiedammer. Of je nu Kegel, Van Jeveren, Stolk, Noteboom of … Houtman heet.
‘Toen ik de briefvorm vond, nam het schrijven echt een vlucht!,’ meldt Ingrid Scheinhardt per e-mail. Dat is als je het boek leest te merken, want dankzij die aanpak leer je als lezer Ingrid Scheinhardt kennen als een volwassen nazaat, oprecht nieuwsgierig naar een in tijd op afstand verkerende familieleden. Die één onhebbelijkheid hadden: ze schreven nooit terug.
Ingrid Scheinhardt (1973) is grafisch ontwerper en schrijver. Ze maakte eerder de uitgave 'Een dankbaar leven', met de memoires van haar grootmoeder Neeltje Houtman-Mak. Daarna verdiepte ze zich verder in haar familiegeschiedenis.
Brieven aan Cornelis Houtman (een familiegeschiedenis) (2024) (ISBN 978 90 834305 08) kost €29,95 per deel en €59,90 als tweeluik. De e-versie is nog niet beschikbaar.
Recensie
Peter Joore
Alle boekrecensies zijn terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijkt het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger, mail dan je recensie naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl.
Noot
De boeken zijn onder meer verkrijgbaar bij:
- Boekhandel Post Scriptum, Hof van Spaland 31 Schiedam www.libris.nl/postscriptum
- Het Schiedams Boekhuis, Hoogstraat106 Schiedam www.schiedamsboekhuis.nl
- Historische Vereniging Schiedam, Hoogstraat 74a Schiedam Home - Historische Vereniging Schiedam
Eigen website van Ingrid: https://www.ingridscheinhardt.nl/brieven-aan-cornelisz-houtman
En verder o.a. bij:
- Bol.com: https://www.bol.com/nl/nl/b/ingrid-scheinhardt/607696935/
- Boekwinkeltjes https://www.boekwinkeltjes.nl/v/hesterboeken/