Zoals vorig jaar de grote stadsbrand (1574-2024) de inspiratie vormde voor het thema BRAND, zo is dit jaar, naar aanleiding van de grote overstroming die Vlaardingen 250 jaar geleden in 1775 trof, gekozen voor WATER.

Over dat thema is van 9 april t/m 31 december in het Vlaardingse Stadsarchief een expositie te zien.

Expositie
Uit deze kleine tentoonstelling blijkt duidelijk dat water altijd vriend en vijand tegelijk was en is. Er wordt een overzicht gegeven van de overstromingen die Vlaardingen door de eeuwen heen hebben getroffen, waarbij de genoemde watersnoodramp van 1775 centraal staat. Ter voorkoming van overstroming zijn in 1886-1888 en 1920-1922 keersluizen aangelegd bij de spoorbrug over de haven.

In februari 1953 bleef Vlaardingen daardoor op het nippertje gespaard. Open riolen en drinkwater uit de haven vormden in de 19e eeuw een groot gevaar voor de volksgezondheid. Cholera maakte enkele keren veel slachtoffers.

De aanleg van een goed waterleiding- en rioleringsstelsel betekende een hele vooruitgang voor de groeiende stad. Water werd en wordt ook gebruikt voor recreatieve doeleinden. In de tentoonstelling is te zien hoe in 1894 de eerste zwem- en badinrichting tot stand kwam, om te eindigen bij het bij vele Vlaardingers zo bekende Kolpabad.

1163 (na Christus)
In deze expositie mocht het bekende 18e-eeuwse schilderij ‘Nedergank van Flardinga’, dat altijd door het leven ging als het werk van een anonieme kunstenaar, niet ontbreken. Het schilderij is een herinnering aan de grote overstroming van 21 december 1163. Diverse nederzettingen tussen de Schie en de Rotte verdwenen toen in de woeste golven en ook Vlaardingen kreeg het zwaar te verduren.

De titel van het schilderij ondersteunt de bewering van veel geschiedschrijvers die eeuwenlang schreven dat ook Vlaardingen volledig van de kaart is geveegd, maar wij weten nu dat de hoger gelegen kern van de nederzetting de vloed wist te trotseren.

Ontdekking
Erika Verloop, seniormedewerker externe dienstverlening van het Stadsarchief, die deze expositie samenstelde, kwam bij haar voorbereidingen met de suggestie dat schoolmeester/tekenaar/voorzanger Anthony Buiteweg (1701-1783) wel eens de auteur van het werk zou kunnen zijn. Stadsarchivaris Harm Jan Luth-Mulders, die eerder onderzoek deed naar Buiteweg en over hem in 2020 uitvoerig publiceerde in het TijdSchrift van de Historische Vereniging, kan zich hier goed in vinden.

Argumenten
De belangrijkste aanwijzing hiervoor zijn de initialen op de banier. Waar rechts onderaan altijd AV was gelezen, blijkt er een kwartslag gedraaide B in de geschilderde vouw te staan: AB dus. Ook de gekalligrafeerde letters op de banier wijzen op Anthony Buiteweg. Hij was een bijzonder begaafd kalligraaf, waarvan de zogenoemde schoonschrijfboeken en andere werken in de collectie van het Stadsarchief getuigen.

Daar komt bij dat hij als parochiaal schoolmeester als een van de weinigen in Vlaardingen het Latijn beheerste. Wie anders dan hij kon als ondertitel Tota vita discendum est mori (het hele leven lang moet men leren sterven) uit ‘De Brevitate Vitae’ van Seneca reproduceren?

Nog een bijzonder verband
Nadat de Staten van Holland en Westvriesland in 1773 in plaats van de psalmen van Datheen (1566) een nieuwe psalmberijming invoerden en men per 1 januari 1775 ook nog eens ritmisch, in plaats van op hele noten, moest zingen, braken in dat jaar in een vijftal plaatsen onlusten uit, met name in Vlaardingen en Maassluis. In de kerkdiensten van 2 april en 29 september kwam die zangstrijd in Vlaardingen tot een climax en de behoudende gelovigen waarschuwden dat God zeker zou straffen.

Ook op zondag 12 november 1775 ‘had in den lande de nieuwe toon geklonken’ en tja, toen kwam twee dagen later (naar Jeremia 6:17) in die storm het oordeel van God over ons land. En wie was de hoofdpersoon in dat beruchte Vlaardingse ‘zangverschil’? Anthony Buiteweg, die als voorzanger in de kerk weigerde mee te werken aan de invoering van de door de overheid voorgeschreven snellere zangmethode en haar saboteerde. Hij moet het geweest zijn die met een terugblik naar de ramp van 1163 deze overstromingsstraf van 14 november 1775 vastlegde.

Tot slot
Het schilderij maakte oorspronkelijk deel uit van de door het Stadsarchief beheerde collectie van de Vlaardingse Oudheidkamer en bevindt zich nu in de collectie van Museum Vlaardingen.

De expositie is van 7 april t/m 31 december op dinsdag, donderdag en vrijdag van 10-17 uur te bekijken in de hal van het Stadsarchief, Plein Emaus 5, 3135 JN Vlaardingen.

Tekst
HarmJan Luth-Mulders