In ‘Bernhards oorlog’ van biograaf Dik van der Meulen staan nieuwe inzichten in prins Bernhards gedrag van voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. In zes hoofdstukken getiteld Tussen twee oorlogen, Een Duitse prins in ballingschap, Inlichtingen in oorlogstijd, De luchtridder, Bevelhebber en Achter de linies beschrijft Van der Meulen ´zonder bewondering of afkeer en met zo weinig mogelijk vooringenomenheid´ Bernhards oorlog, een titel die op verschillende manieren kan worden gelezen.
Op 11 februari 1936, tijdens een vakantie in Oostenrijk in de Tiroler Alpen, ontmoetten prinses Juliana en koningin Wilhelmina prins Bernhard voor het eerst. De goedlachse charmeur Prinz zur Lippe-Biesterfeld, die zich op de alpenwei in het skioord Igls als ´le comte de Biesterfeld´ voorstelde, zat diezelfde avond al aan aan het diner.
Juliana had nauwelijks twijfels over haar gevoelens voor Bernhard, hoewel zij er niet van op de hoogte was dat hij nog aan twee andere vrouwen een aanzoek had gedaan. Een ervan was Ursula von Pannwitz, dochter van de steenrijke Duits-Argentijnse weduwe Catalina von Pannwitz-Roth.
Juliana twijfelde niet, in tegenstelling tot de twee andere vrouwen, en stemde al snel in met het aanzoek van Bernhard. Op 7 januari 1937 trouwden Juliana en Bernhard. Vanaf die datum namen zij hun intrek in Paleis Soestdijk in Baarn.
Bernhard zur Lippe-Biesterfeld, geboren in het Duitse keizerrijk, groeide op in de Republiek van Weimar en nazi-Duitsland. Hij werd in 1936 genaturaliseerd tot Nederlander. Formeel begon op 10 mei 1940 Bernhards oorlog, maar dit kan ook een halfjaar eerder geweest zijn, want toen trokken Duitse troepen Polen binnen na een door Duitsland in scène gezet grensincident. Aschwin, de broer van Bernhard, nam aan de krijgsverrichtingen deel als dienstplichtig militair.
Op zondagavond 12 mei 1940 vertrokken Bernhard, Juliana en de twee dochters naar IJmuiden, waarvandaan de torpedobootjager Codrington vertrok naar Harwich. Op 2 juni 1940 vertrokken Juliana en dochters naar Canada. Bernard ging niet mee, met zijn schoonmoeder koningin Wilhelmina betrok hij een huis aan Eaton Square in Londen. De schoonzoon van de Nederlandse koningin werd weliswaar niet als een Duitse vluchteling behandeld, maar vertrouwen deden ze hem niet.
Hoewel er in de oorlogsjaren wel contact was via post en telegraaf en Bernhard zes keer naar Ottawa vloog, leidden Juliana en Bernhard vanaf 2 juni 1940 gescheiden levens. Bernhard kreeg vanaf de nazomer van 1940 steeds meer bezigheden en hij probeerde zijn invloed uit te breiden. Juliana zette zich in voor de geallieerde oorlogsvoering, hield redevoeringen en deed haar best om een band op te bouwen met Franklin en Eleanor Roosevelt.
Juliana´s biograaf Jolande Withuis beschreef Bernhard als een ´wat jaloerse echtgenoot, die de toegenomen zelfstandigheid van zijn vrouw niet kon velen.´ Dik van der Meulen voegt hieraan in Bernhards oorlog nog toe dat ´Cees Fasseur over de oorlogstijd van het prinselijk paar niet alleen over de jaloerse kant van Bernhard schreef, maar ook over wat de prins zoal bij zijn vrouw bestelde: uniformen, grapefruitsap, verse citroenen, flessen vermout en whisky, tomatenketchup, badzout, kauwgum en chocolade´.
Koning George VI zou het volgende tegen prins Bernhard hebben gezegd: ´Van alle mensen die ik ken, ben jij de enige die echt van de oorlog genoten heeft.´ Een uitspraak die Dik van der Meulen beschrijft als een ´vaak aangehaalde, maar niet te traceren uitspraak, die de werkelijkheid niettemin dicht benadert.´ Ook is Van der Meulen van mening dat ´de Tweede Wereldoorlog prins Bernhard achteraf meer schade had opgeleverd dan goed gedaan.´ In een van de weinige momenten van zelfbeschouwing zei prins Bernhard dat hij ´toen over het paard was getild.´
De eindigheid van een bestaan met voorrechten als prins der Nederlanden in combinatie met de buitengewone bevoegdheden die hij tijdens de oorlog had, werd op 2 augustus 1945 duidelijk toen Juliana was teruggekeerd en hij met zijn gezin werd herenigd. Dat was het moment dat de beperkingen van voor 1940, verbonden aan zijn huwelijk met de toekomstige koningin, weer van kracht werden. Beperkingen waarnaar de oorlogsprins zich na vijf jaren van grote vrijheid en plotseling avontuur nooit meer wist te schikken.
Deze biografie is een aanrader voor iedereen die is geïnteresseerd in het doen en laten van een prins in ballingschap en in waarom en onder welke omstandigheden hij heeft gedaan wat hij deed in de Tweede Wereldoorlog.
Dik van der Meulen (1963) schrijft over uiteenlopende onderwerpen. Voor zijn biografie van Multatuli ontving hij in 2003 de AKO Literatuurprijs. Zijn biografie van koning Willem III kreeg in 2014 de Libris Geschiedenis Prijs. De kinderen van de nacht. Over wolven en mensen, werd bekroond met de Jan Wolkers Prijs 2017. Daarna verschenen het pamflet Is natuur links? en Dr. Hendrik Muller. Wereldreiziger voor het vaderland (1859-1941).
‘Bernhards oorlog´ is in december 2022 verschenen bij Amsterdam - Antwerpen Em. Querido´s Uitgeverij BV. Het boek telt 266 pagina’s en kost € 24,50. ´Bernhards oorlog´ is ook verschenen als e-book.
Recensie
Margriet Kleijn
Alle boekrecensies zijn eveneens terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl